Cortisol, het hormoon van stress, is cruciaal voor ons overlevingsmechanisme. Het zorgt ervoor dat we alert blijven en snel kunnen reageren op bedreigingen. Elke ochtend piekt onze cortisolspiegel, wat ons helpt om op te starten. Echter, een continue verhoogde cortisolspiegel door deadlines, conflicten of onzekerheid zorgt ervoor dat we in een overlevingsmodus terechtkomen. In deze modus functioneert ons brein minder goed: we denken minder helder, worden minder creatief en voelen ons constant onder druk.  

Daar waar te veel cortisol aanwezig is (structureel) is sprake van een angstcultuur. Mensen zijn bang om fouten te maken omdat ze bang zijn dat ze daarop afgerekend worden. Dit gevoel creëert een onveilige werkomgeving, wat leidt tot een hoog ziekteverzuim, meer verloop en minder innovatie. En dus tot mindere prestaties. 

Dopamine ervaren we bij beloning. Dopamine stimuleert ons om doelen te stellen en resultaten te behalen, terwijl endorfine ons helpt om door te zetten tijdens lange projecten of moeilijke periodes (of het lopen van een marathon). Endorfine stelt ons in staat door te gaan, dopamine is de beloning. Daardoor kan euforie worden ervaren wanneer we succes boeken, wat bijdraagt aan een prestatiecultuur. 

Hoewel deze stoffen belangrijk zijn voor productiviteit, kan een overmaat aan dopamine en endorfine leiden tot egoïsme en individualisme. In een (overmatige) prestatiegerichte cultuur draait alles om eigen successen en minder om teamverband. Competitie kan gezond zijn, maar wanneer het doorslaat, zorgt het voor een gebrek aan samenwerking en betrokkenheid; een ‘ieder-voor-zich-mentaliteit’.  

Serotonine en oxytocine spelen een cruciale rol in een mensgerichte cultuur. Serotonine zorgt voor gevoelens van voldoening (geluk), waardering en zingeving, terwijl oxytocine (het knuffelhormoon) vrijkomt als er vertrouwen en verbinding wordt ervaren. In een cultuur met een hoog niveau van deze stoffen voelen mensen zich veilig, gewaardeerd en gemotiveerd om samen te werken aan gemeenschappelijke doelen. 

Oxytocine wordt bijvoorbeeld geactiveerd wanneer leiders vertrouwen tonen in hun teams en een veilige omgeving creëren. Dit zorgt ervoor dat mensen zich durven uitspreken, fouten durven maken en samen leren. 

In organisaties waar veel serotonine en oxytocine aanwezig zijn wordt duurzaam gewerkt aan resultaten. Niet vanuit korte termijn prestatiedruk maar vanuit zingeving, gezamenlijkheid en het vertrouwen met elkaar iets heel moois te doen. 

Meer over seratonine en oxytocine kun je lezen in ons Whitepaper trust-based leadership. 

Leiderschap en de chemie van ons brein kunnen worden ingedeeld in drie soorten culturen:

1. Angstcultuur (cortisol domineert)
   Een angstcultuur ontstaat wanneer cortisol domineert. Mensen functioneren in een constante stressmodus, wat leidt tot korte-termijn denken, weinig innovatie en een hoog personeelsverloop. Ideeën worden niet gedeeld uit angst voor afwijzing, en teams blijven onder hun potentieel presteren. 
2. Prestatiecultuur (dopamine en endorfine domineren)
   Een prestatiecultuur richt zich op snelheid, succes en individuele prestaties. Hoewel deze cultuur zorgt voor snelle resultaten en een hoge productiviteit, ontbreekt vaak de samenwerking en betrokkenheid die nodig zijn voor langdurig succes. 
3. Mensgerichte cultuur (serotonine en oxytocine domineren)
   In een mensgerichte cultuur staan verbondenheid, vertrouwen en voldoening centraal. Dit leidt tot een veilige omgeving waarin innovatie en loyaliteit floreren. Mensen voelen zich gewaardeerd en zetten zich volledig in voor de organisatie. 

Het lijkt evident dat een angstcultuur het minst wenselijk is, want dat holt mensen uit en brengt verre van optimale prestaties.

De prestatiecultuur is behulpzaam als er op korte termijn resultaten moeten worden behaald. Echter, organisaties waar deze cultuur al lang domineert kenmerken zich door een hoger verloop en een cultuur van wantrouwen, want mensen zitten er vooral voor zichzelf.  

De mensgerichte cultuur klinkt aantrekkelijk, want daarin voelen we ons als mensen het meest verbonden, gezien en gewaardeerd. Echter, een teveel aan mensgerichtheid kan ertoe leiden dat er weinig gepresteerd wordt. We hebben het vooral heel fijn met elkaar.
Balans is dan ook noodzakelijk. Een te sterke eenzijdige focus op verbinding kan leiden tot een gebrek aan actie of resultaat. Omgekeerd kan een te eenzijdig op prestatiegerichte cultuur leiden tot verloop, burn-out en ontevredenheid. 

Effectief leiderschap gaat over het vinden van de juiste balans. En welke balans in jouw organisatie vooral wenselijk is wordt bepaald door de context: wat is er al, wat is er te weinig en wat zijn de belangrijkste doelstellingen binnen jouw organisatie? 

In algemene zin kunnen we wel zeggen dat het tijdperk waarin er steeds meer een beroep wordt gedaan op de individuele kwaliteiten van mensen met een toenemende autonomie en eigen verantwoordelijkheid vraagt om een meer mensgerichte en op vertrouwen en verbinding gerichte cultuur.  

Bij de ontwikkeling van leiderschap is het dan ook van belang om de volgende onderwerpen te integreren in bijvoorbeeld leiderschapsprogramma’s: 

• De biologie van leiderschap begrijpen: Zorg dat je als leider inzicht krijgt in de invloed van de verschillende stoffen in het brein en hoe deze gedrag en prestaties beïnvloeden. Begrijpen hoe cortisol, dopamine, endorfine, serotonine en oxytocine werken, helpt je om een betere balans te creëren binnen je team. 

• Zoals de leider is, is zijn team: Realiseer je dat jouw gedrag en emoties een directe weerslag hebben op je team. Onze spiegelneuronen zorgen ervoor dat teams de emoties van hun leider overnemen. Een gestreste leider beïnvloedt het team negatief, terwijl een zelfverzekerde en betrokken leider vertrouwen en motivatie verspreidt. 

• Balans brengen tussen endorfine/dopamine en serotonine/oxytocine (en minder cortisol): Streef naar een gezonde balans tussen prestatiegerichtheid en mensgerichtheid. Vermijd een overschot aan cortisol en focus op het bevorderen van vertrouwen, voldoening en verbondenheid binnen het team. 

• Beseffen dat de leider ten dienste staat van het team: De essentie van goed leiderschap is dienen. Als leider moet je er zijn voor je team, niet andersom. Wanneer je je team centraal stelt, zullen prestaties vanzelf volgen. 

• Het belang van menselijke relaties doorvoelen: Leiderschap gaat niet alleen over doelen en cijfers; het gaat ook over het bouwen van relaties. Zorg voor verbinding en creëer een cultuur waarin mensen zich veilig en gewaardeerd voelen. 

• De focus veranderen: leid de mensen, niet de getallen: Leiderschap draait om het begeleiden van mensen, niet alleen om het behalen van KPI’s of resultaten. Wanneer je je mensen goed leidt en inspireert, zullen de resultaten vanzelf komen. 

De biologie van leiderschap laat zien hoe belangrijk het is om niet alleen te focussen op doelen en strategieën, maar ook op het gevoel dat mensen hebben. Gevoel is niet ‘soft’, maar heeft een directe invloed op ons welzijn en onze prestaties.  

Leiders die deze inzichten toepassen, kunnen organisaties transformeren van angstculturen naar een gezonde balans van prestatie- en mensgerichtheid. Bij VDS staan we dan ook voor leiderschap dat inspireert, verbindt en versterkt. Hoe staat het met de balans in jouw organisatie? 

De biologie van leiderschap laat zien hoe belangrijk het is om niet alleen te focussen op doelen en strategieën, maar ook op het gevoel dat mensen hebben. Gevoel is niet ‘soft’, maar heeft een directe invloed op ons welzijn en onze prestaties.  

Leiders die deze inzichten toepassen, kunnen organisaties transformeren van angstculturen naar een gezonde balans van prestatie- en mensgerichtheid. Na ruim 30 jaar ervaring met het verzorgen van leiderschapsprogramma’s is onze conclusie dat het realiseren van de balans tot de meest succesvolle programma’s leidt waarin meetbare impact wordt bereikt. Hoe staat het met de balans in jouw organisatie?